Chúng tôi về làng Sỏi - Lâm Thao để tìm hiểu đặc sản bánh Nẳng được sản xuất tại Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp và điện năng Thạch Sơn (HTX DVNN & ĐN Thạch Sơn). Nếu như Tết Nguyên Đán có bánh Chưng, bánh Tết; Tết Nguyên tiêu có bánh Trôi nước; Tết Trung Thu có bánh nướng, bánh dẻo thì vào dịp Tết Đoan Ngọ bánh Nẳng là món không thể thiếu trong mâm cỗ của người dân nơi đây.
Bánh Nẳng hay còn gọi là bánh Tro, được làm từ gạo nếp ngâm trong nước tro; Sở dĩ gọi là bánh Nẳng xuất phát từ phụ liệu làm bánh là nước tro (còn gọi là nước nẳng), tro được lấy sau khi đốt cháy một số loại thảo mộc, dược liệu bí truyền. Nghe thì có vẻ đơn giản, nhưng muốn làm bánh Nẳng đảm bảo hương vị, màu sắc vàng óng, trong suốt đòi hỏi rất tỉ mỉ, kỳ công.
Bánh Nẳng được làm thuần từ gạo nếp, ngâm với nước tro, bánh không có nhân, thành phẩm bánh trong suốt, khi thưởng thức chấm với mật mang nặng hương vị quê, mộc mạc; có thể dùng nhiều loại lá để gói bánh như lá tre, lá dong, lá chuối.
Chị Vũ Thị Việt Hà - PGĐ HTX DVNN & ĐN Thạch Sơn chia sẻ về quy trình làm bánh: Gạo nếp được chọn làm bánh Nẳng thường là gạo nếp cái hoa vàng hoặc nếp nhung; Nước tro để ngâm bánh được pha chế từ tro than thu được sau khi đốt cháy một số loại thảo mộc bí truyền (đây là nguyên liệu quan trọng tạo ra hương vị bánh Nẳng). Gạo nếp sau khi được đãi sạch, cho vào ngâm với nước tro từ 5-10 tiếng, lúc đó dùng hai đầu ngón tay miết hạt gạo nát mịn là được (không ngâm gạo quá lâu, sẽ khiến nếp nồng mùi tro, ăn không ngon); tiếp đó vớt gạo đãi rửa thật sạch bằng nước mưa hoặc nước giếng, để cho ráo mới tiến hành gói bánh, bánh gói hình tròn thuôn dài và được luộc trong khoảng thời gian 10 tiếng; bánh chín vớt ra rửa sạch, xếp đứng cho ráo nước.
Bánh Nẳng thành phẩm trong, mịn chắc như một khối thạch, mềm vị nhạt thanh mát, ngọt ngào thoang thoảng hương thơm dịu nhẹ của thảo mộc ở vùng trung du, bánh có màu nâu sẫm (màu của nước tro); chấm với một lớp mật mía, ngọt ngào hương vị nồng nàn mộc mạc.
Hiện nay, mỗi năm HTX sản xuất ra khoảng 10.000 chiếc bánh Nẳng phục vụ nhu cầu thị trường. HTX đang đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu sản phẩm trên các kênh, các nền tảng mạng xã hội và tìm kiếm thị trường tiêu thụ cho sản phẩm. HTX cũng đã mang thức quà quê dân dã này đi giới thiệu tại các Hội chợ trong và ngoài tỉnh. Với việc sản xuất, phát triển bánh Nẳng, HTX đã góp phần trong việc gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương; món quà đặc sản chứa đựng tình cảm quê hương, mang cái hồn mộc mạc của người dân Đất Tổ. Ngoài sản phẩm bánh Nẳng, HTX còn đang sản xuất các loại bánh được mọi người ưa thích như Bánh Hòn, bánh Tẻ, bánh Đúc… đây cũng là những loại bánh rất dân dã và gần gũi với mỗi người dân Việt Nam.
Phạm Thị Tuyết
Liên minh HTX tỉnh Phú Thọ