Bến Thân là khu đặc biệt khó khăn của xã Đồng Sơn (huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ), bà con trong khu chủ yếu là người dân tộc thiểu số, trong đó người Dao chiếm trên 90%, còn lại là người Mường, người Kinh. Đặc biệt, nơi đây nổi bật giữa bốn bề núi đồi xanh ngắt bao quanh, được bao phủ bởi hệ thống rừng già ven vùng đệm Vườn Quốc gia Xuân Sơn nên nơi đây có khí hậu mát mẻ, nguồn nước sạch chảy từ hang đá quanh năm trong lành rất thích hợp cho nuôi cá vùng xứ lạnh, đặc biệt là cá tầm. Nắm bắt lợi thế trên, năm 2023, Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp hữu cơ Tân Sơn (khu Đồng Than, xã Kiệt Sơn, huyện Tân Sơn) do chị Bùi Thị Thanh Hoa làm Giám đốc cùng 14 hộ thành viên là người dân tộc Dao đã tổ chức liên kết và phát triển mô hình nuôi cá tầm giống, cá tầm thương phẩm ở khu Bến Thân với 3.000m2 trong bể bê tông, gồm 12 bể nuôi cá tầm thương phẩm, 20 bể cá tầm giống, quy mô 100 vạn cá tầm giống, 4 vạn cá tầm thương phẩm.
Trước khi chuẩn bị ương nuôi, HTX đã mời các chuyên gia có kỹ thuật, kinh nghiệm về nuôi trồng thủy sản để tư vấn, đánh giá nguồn nước, hướng dẫn kỹ thuật xây dựng bể bê tông và trực tiếp đồng hành cùng HTX và thành viên trong giai đoạn này. Cá tầm là loài thích nghi với vùng nước lạnh, có dòng nước luân chuyển, cá ăn ở tầng đáy, nên việc nuôi cá trong bể bê tông giúp HTX dễ dàng kiểm soát lượng thức ăn, tránh việc dư thừa gây lãng phí và dễ gây bệnh cho cá; mặt khác cá tầm sống trong môi trường nước ngọt lưu thông, nhiệt độ thích hợp từ 16-280C, độ PH từ 6.5-8.5, oxy hòa tan trong nước > 5 mg/l nên việc nuôi cá ở bể bê tông giúp cho HTX dễ kiểm tra, điều chỉnh và kiểm soát các chỉ số. Bể nuôi cá tầm tại HTX được thiết kế dạng hình chữ nhật có chiều cao từ 1,2 - 1,5m, nước trong bể được luân chuyển đều tạo dòng thành một hệ thống nước lưu động phù hợp với tập tính sống của cá tầm.
Nhờ chủ động nguồn nước ra vào liên tục giúp cá tầm phát triển khỏe mạnh, tăng trưởng đồng đều. Hiện, đầu ra của cá thương phẩm được các nhà hàng trong, ngoài tỉnh tiêu thụ ổn định nên thành viên HTX yên tâm sản xuất và giá cá tầm thương phẩm đang dao động trung bình khoảng 220.000 - 250.000 đồng/kg. Tuy nhiên, cá tầm được đánh giá là đối tượng nuôi khó tính, đòi hỏi điều kiện môi trường sống khắt khe hơn các đối tượng thủy sản nước ngọt khác. Đối với cá tầm giống, hiện HTX vẫn đang chủ yếu mua từ các đầu mối Trung Quốc chuyển về ương nuôi cá bột sau đó xuất bán do vậy con giống đang còn phụ thuộc, tính ổn định chưa cao. Năm 2023, doanh thu cá tầm giống của HTX đạt 3,8 tỷ đồng; lợi nhuận đạt 276 triệu đồng; hoạt động của HTX bước đầu đang mang lại việc làm cho bà con thành viên HTX giúp những người dân tộc Dao nơi đây có nguồn thu nhập ổn định.
Chị Hoa - Giám đốc HTX cho biết: “Khu Bến Thân nhờ có khí hậu mát mẻ, nguồn nước lạnh chảy ra từ các hang đá dồi dào cộng thêm nhờ có kinh nghiệm truyền thống của gia đình và sau nhiều chuyến đi khảo sát, tìm hiểu từ mô hình nuôi cá tầm ở các tỉnh lân cận nên tôi kêu gọi những thành viên bà con dân tộc người Dao nơi đây góp vốn, góp công cùng đầu tư xây dựng mô hình nuôi cá tầm nhằm tận dụng lợi thế của địa phương. Sau khi nuôi cá tầm, nhận thấy khu Bến Thân, xã Đồng Sơn có núi, có hang động cùng với nhiều con suối chảy quanh năm, trong lành thích hợp phát triển du lịch cộng đồng, từ đây chị đã lên ý tưởng, bàn bạc cùng các thành viên thành lập thêm Tổ hợp tác du lịch cộng đồng Bến Thân rồi đầu tư, xây dựng khu sinh thái có chỗ ăn, nghỉ để thu hút du khách đến tham quan và tìm hiểu các phong tục tập quán, văn hóa dân gian của người Dao như:Múa khèn, múa xòe, nhảy sạp… Du khách đến đây sẽ được thưởng thức ẩm thực mang hương vị đặc trưng vùng Tây Bắc, các món ăn đều được chế biến từ những nguyên liệu tươi sống có sẵn ngay tại Bến Thân”.
Việc nuôi cá tầm giống và cá tầm thương phẩm ở khu Bến Thân đem lại hiệu quả bước đầu, đến nay HTX nông nghiệp hữu cơ Tân Sơn đầu tư mở rộng nuôi thêm 40 bể cá tầm thương phẩm và 100 bể ươm cá tầm giống trên diện tích trên 8.000m2 ở khu Nhồi, xã Trung Sơn, huyện Yên Lập, nơi mà có điều kiện tự nhiên tương đồng khu Bến Thân. Hiện nay, cả 2 địa điểm trung bình mỗi tháng HTX xuất ra thị trường khoảng 300 vạn cá tầm giống, kích thước 12 - 15cm, giá bán trung bình 15.000 nghìn đồng/con đem lại nguồn thu nhập ổn định cho HTX.
Cá tầm là loài cá đặc sản có giá trị dinh dưỡng cao, dễ chế biến thành nhiều món ăn được người tiêu dùng ưa chuộng, có giá trị kinh tế cao. Dự định trong thời gian tới HTX nông nghiệp hữu cơ Tân Sơn phát triển song song việc nuôi cá tầm giống và cá tầm thương phẩm, hứa hẹn hoạt động sản xuất kinh doanh của HTX sẽ mang lại việc làm và thu nhập cho thành viên HTX và nhiều lao động vùng đồng bào dân tộc Dao nơi đây. Ngoài ra, với việc thành lập thêm Tổ hợp tác du lịch cộng đồng Bến Thân nhằm phát triển du lịch sinh thái, thông qua các hoạt động quảng bá hình ảnh sẽ giới thiệu đến được nhiều đoàn, du khách đến tham quan trải nghiệm, từ đó có thể giúp du khách hiểu hơn về mô hình nuôi cá tầm của đồng bào dân tộc người Dao nơi đây.
Hoàng Văn Tiệp
Liên minh HTX tỉnh Phú Thọ