Cây Sơn xuất hiện ở Việt Nam từ những năm 1943, cây Sơn là loại cây công nghiệp đem lại hiệu quả kinh tế cao, được trồng để lấy nhựa phục vụ sản xuất công nghiệp, gia dụng…Đặc biệt, nhựa Sơn chế biến làm quang dầu, làm sơn mài tạo ra tranh, sơn phủ gỗ tạo vẻ bền, đẹp hấp dẫn. Cây Sơn cũng được dùng nhiều trong lĩnh vực sản xuất đồ mỹ nghệ rất được các nước phát triển ưa chuộng.
Đến thăm mô hình trồng cây Sơn của Hợp tác xã (HTX) Mật ong hương rừng Trung Du ở xã Dị Nậu, được chị Tạ Thị Phương Bình - Giám đốc HTX chia sẻ: Sau khi đi thăm quan, học hỏi kinh nghiệm trồng cây Sơn ở nhiều nơi, chúng tôi nhận thấy cây Sơn là loại cây dễ trồng, ít công chăm sóc mà đem lại hiệu quả kinh tế cao; vì vậy ngoài hoạt động chính là nuôi ong lấy mật, HTX đã trồng 4ha cây Sơn hiện nay bắt đầu cho thu hoạch. Cây Sơn là loại cây có khả năng thích nghi cao, phù hợp với chất đất đồi; loại cây này gần như chỉ thích ứng với phân hữu cơ, rất dị ứng với phân hóa học. Năm đầu có thể bón bổ sung lượng nhỏ phân đạm để cây phát triển, giai đoạn sau nếu bón nhiều cây rất dễ “chết xanh”, tức là cây vẫn phát triển tốt, lá xanh nhưng chích không có nhựa.
Sau khi trồng được 2 - 3 năm cây Sơn bắt đầu cho thu hoạch, năm đầu người ta chích một phía cây gọi là cắt mặt một, năm sau chích thêm phía ngược lại gọi là mở mặt cội. Thời gian cho thu hoạch nhựa của cây Sơn trung bình từ 6 - 7 năm và thu hoạch 8 tháng/năm (từ tháng 3 đến tháng 10 dương lịch). Khi thu hoạch, trong quá trình chích nhựa, muốn nhựa Sơn chảy lâu, đạt chất lượng thì vết cắt phải rất mỏng chỉ khoảng 1mm, nếu vết cắt dày nhựa chảy ra ngay nhưng chỉ một lúc là hết, vừa ít, nhựa Sơn vừa không tốt. Khi chích nhựa Sơn phải tránh trời mưa, nắng to bởi trời mưa nhựa Sơn sẽ dễ bị chảy tràn ra ngoài, không tập trung vào vỏ, nhựa thu về cũng thiu, thối không để được lâu. Ngược lại nếu gặp nhiệt độ cao sẽ làm khô miếng cắt và nhựa trong vỏ chai. Vì vậy, thời điểm chích chủ yếu từ 1 - 2 giờ đến 7 - 8 giờ sáng, trút nhựa vào tầm 9 - 10 giờ, nếu gặp ngày nắng to mọi công việc phải kết thúc trước 9 giờ sáng, nên người cắt Sơn phải dùng đèn, đi cắt từ lúc gà gáy.
Việc đưa cây Sơn về trồng đã mở ra hướng đi mới mạng lại hiệu quả kinh tế cao cho thành viên HTX và người dân nơi đây. Từ chỗ là loại cây trồng khá xa lạ nhưng với khả năng sinh trưởng nhanh, thu hoạch lâu dài, cây Sơn đã và đang làm thay đổi thói quen, tập quán canh tác của nhân dân nơi đây. Để việc duy trì phát triển cây Sơn của HTX mật ong hương rừng Trung Du nói riêng, huyện Tam Nông nói chung, các cấp chính quyền và cơ quan hữu quan cần có sự quan tâm quy hoạch, phát triển hợp lý, tìm đầu ra ổn định cho sản phẩm, không để tình trạng tư thương ép giá, gây khó khăn cho thành viên, để thành viên có thu nhập ổn định, cùng với các ngành nghề khác góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
. Phùng Việt Quân
Liên minh HTX tỉnh Phú Thọ