Đoan Hùng nổi tiếng về cây bưởi, thứ cây có giá trị kinh tế cao và đã giúp nhiều hộ dân nơi đây làm giàu. Cây bưởi Đoan Hùng được xác định là cây chủ lực, cây sản xuất hàng hoá trên mảnh đất Đoan Hùng. Bên cạnh xuất bán quả ăn tươi, những năm gần đây nhiều Hợp tác xã (HTX) trên địa bàn huyện đã có thêm hướng đi mới đó là chế biến và tạo ra những sản phẩm từ hoa bưởi, quả bưởi góp phần gia tăng giá trị kinh tế cho các hộ trồng bưởi và đa dạng hóa các sản phẩm từ bưởi.
Trong những năm qua sản lượng bưởi quả của huyện Đoan Hùng có sự tăng trưởng rõ rệt, giá trị sản phẩm mang lại từ cây bưởi đặc sản tăng trên 5%/năm, góp phần quan trọng vào tốc độ tăng trưởng nông, lâm, nghiệp của huyện, trung bình 1ha bưởi đặc sản cho thu nhập vài trăm triệu đồng, trong đó là nguồn thu từ các sản phẩm phụ là không nhỏ. Nhận thấy, tiềm năng lợi thế vùng nguyên liệu và thị trường rộng lớn của các sản phẩm chế biến, đặc biệt sản phẩm tinh dầu bưởi. HTX nông nghiệp Hùng Xuyên đã mạnh dạn đi đầu trong việc chế biến các sản phẩm từ cây bưởi. Từ việc nghiên cứu, học tập kinh nghiêm đến quyết định đầu tư máy móc, thiết bị, nhà xưởng, ứng dụng công nghệ. Hiện nay, HTX đã chế biến ra nhiều sản phẩm phụ từ cây bưởi, như: Nước cất hoa bưởi (triết xuất từ hoa bưởi), tinh dầu bưởi (triết xuất từ vỏ quả bưởi), trà bưởi (làm từ cùi và hoa bưởi), nguyên liệu chè bưởi (cùi bưởi tươi tẩy trắng và cùi bưởi sấy khô), mứt bưởi... Các sản phẩm tạo ra đã tận dụng được tối đa từ cây bưởi, vừa tránh lãng phí lại vừa bảo vệ môi trường; góp phần nâng cao giá trị cho cây bưởi, tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho thành viên và HTX.
Anh Nguyễn Tuấn Oanh - Giám đốc HTX nông nghiệp Hùng Xuyên cho biết: Để tạo ra sản phẩm có chất lượng thì nguyên liệu đầu vào hết sức quan trọng, HTX đã tuyên truyền, hướng dẫn cho các hộ thành viên, các nhà vườn biết cách thu hoạch các sản phẩm dùng chế biến đúng cách, đúng thời điểm. Đối với chế biến tinh dầu, sau khi hái sẽ tiến hành phân loại quả có độ đồng đều rồi bắt đầu sơ chế. Gọt lấy phần vỏ tươi, sau đó đem đi chưng cất bằng phương pháp thủy phân qua thiết bị nồi hơi đun sôi; hệ thống mát làm ngưng tụ và thiết bị tách. Từ đó, ta thu được phần tinh dầu tinh khiết; với 100kg vỏ bưởi, sau chưng cất có thể thu được từ 0.5 - 0.8 lít tinh dầu nguyên chất, tùy từng thời điểm cũng như chất lượng của nguyên liệu đầu vào. Giá của tinh dầu dao động từ 8 - 12 triệu đồng/lít. Sản phẩm tinh chất tinh dầu bưởi rất nhiều công dụng, dùng để pha chế, sản xuất: Dầu gội đầu, dùng dưỡng tóc, dưỡng da, trị mụn....
Đối với các sản phẩm còn lại, như: Nước cất hoa bưởi được HTX bán với giá từ 8 - 10 triệu đồng/lít (80 - 100 nghìn đồng/lọ 10ml), sản phẩm cùi bưởi tươi (nguyên liệu làm chè bưởi) bán giá 50 nghìn đồng/kg, 400 nghìn đồng/kg với loại sấy khô. Với giá bán ổn định, năm 2023 HTX đã có doanh thu từ các sản phẩm phụ đạt trên 500 triệu đồng, lợi nhuận đạt trên 150 triệu đồng. Việc sản xuất và chế biến các sản phẩm từ bưởi đã giúp nhiều hộ trồng bưởi tại đây có thể tiêu thụ bưởi thuận lợi hơn, tránh nguy cơ lâm vào tình trạng “được mùa mất giá” hay “được giá mà chất lượng quả không cao”. Hàng năm tiêu thụ hàng trăm tấn quả non, hàng chục tấn hoa mỗi năm, cho các thành viên và các hộ trồng bưởi trên địa bàn huyện Đoan Hùng. Để phát triển ổn định và mở rộng thị trường, ngoài việc bán hàng theo cách truyền thống, hiện HTX đã áp dụng công nghệ 4.0 trong việc quảng bá sản phẩm trên sàn thương mại điện tử Lazada, Shopee các trang mạng xã hội, và trên trang Website của HTX. Bên cạnh đó HTX còn tích cực tham gia các phiên chợ, hội chợ quảng bá và giới thiệu đặc sản vùng miền trong và ngoài tỉnh.
Từ việc thu mua tận dụng những quả bưởi không đạt tiêu chuẩn cho các hộ thành viên và các hộ trồng bưởi để chế biến ra các sản phẩm, đã góp phần đa dạng hóa sản phẩm, tận dụng sơ chế, chế biến các phụ phẩm trong quá trình chăm sóc bưởi đặc sản là những biện pháp chủ động, sáng tạo trong phát triển kinh tế của người dân cũng như HTX nông nghiệp Hùng Xuyên, không chỉ giúp người dân gia tăng thu nhập, ứng phó tốt hơn trước những biến động của thị trường, mà đây còn là cách để nâng cao chất lượng quả bưởi ăn tươi, giữ được vị thế và chất lượng vốn có của loại quả đặc sản vùng Đất Tổ và phát triển cây bưởi một cách bền vững.
Nguyễn Vũ Kỳ Nam
Liên minh HTX tỉnh Phú Thọ